Piše: Ljerka Petković, profesorica književnosti
Kada se postavi pitanje vezano za značaj književnosti u čovjekovom životu, prva misao koja autoru ovih redova pada na pamet jeste ona koju je Andrić u vezi s tim izrekao prilikom dodjele Nobelobe nagrade i u nekoliko rečenica u potpunosti ukazao na smisao ove umjetnosti.
„Na hiljadu raznih jezika, u najraznoličnijim uslovima života, iz veka u vek, od drevnih patrijarhalnih pričanja u kolibama, pored vatre, pa sve do dela modernih pripovedača koja izlaze u ovom trenutku iz izdavačkih kuća u velikim svetskim centrima, ispreda se priča o sudbini čovekovoj, koju bez kraja i prekida pričaju ljudi ljudima. Način i oblici toga pričanja menjaju se sa vremenom i prilikama, ali potreba za pričom i pričanjem ostaje, a priča teče i dalje i pričanju kraja nema. Tako nam ponekad izgleda da čovečanstvo od prvog bleska svesti, kroz vekove priča sâmo sebi, u milion varijanata, uporedo sa dahom svojih pluća i ritmom svoga bila, stalno istu priču. A ta priča kao da želi, poput pričanja legendarne Šeherezade, da zavara krvnika da odloži neminovnost tragičnog udesa koji nam preti, i produži iluziju života i trajanja.“
I, može se reći, kako čovječanstvo napreduje i razvija se, potreba za „pričom i pričanjem“ ostaje i dalje prisutna, ne gubeći bitku sa drugim medijima i načinima komunikacije, što se ogleda u velikom broju, žanrovski i kvalitetom, različitih pisaca, novih knjiga, sajmova i svih drugih vidova koji promovišu knjigu želeći da je približe što većem broju čitalaca. A danas su, kao nikad ranije, jednim klikom, dostupne sve informacije o novim izdanjima, brojni prikazi, izbori, bestseleri, top-liste i drugi načini preporuka vezanih za pitanje – šta čitati sad?
I, zaista, nije lako odgovoriti na to pitanje. Svako čita prema svom senzibilitetu, interesovanju, znanju, raspoloživom vremenu, strpljenju, čitalačkim navikama, ponekad u skladu sa nametnutim izborom okruženja, a najčešće „za svoju dušu“. Ima i onih koji odabir literature usklađuju sa mišljenjem književne kritike, ili dobijenim priznanjima. U tom pogledu, jedna od najznačajnijih nagrada koje se dodjeljuju u regionu, a koja ima svoje početke u jugoslovenskoj književnosti, jer se dodjeljuje od 1954. godine, jeste poznata NIN-ova nagrada čije se proglašenje svake godine sa nestrpljenjem očekuje, a koja dobitniku osigurava status bestselera stavljajući ga u red istaknutih pisaca koji su tokom više decenija bili dobitnici ovog priznanja. Ovogodišnji, 65. dobitnik NIN-ove nagrade je Vladimir Tabašević za knjigu “Zabluda Svetog Sebastijana“, i svaki
čitalac koji želi da bude u toku sa zbivanjima na široj regionalnoj književnoj sceni trebalo bi da prođe kroz umjetnički svijet ovog mladog pisca i da se upozna sa tehničkim i jezičkim osobenostima romana koji govori o ratu devedesetih na prostorima bivše Jugoslavije kroz fenomen žrtve i savremenih zabluda, uspostavljajući intertekstualnu vezu sa pričom o Svetom Sebastijanu, koji je prije nego što je postao svetac, bio vođa pretorijanske garde koja je progonila hrišćane. Kao vojnik on ih je spasavao od sigurne smrti i hrabrio ih da stradaju za hrišćanstvo, nadajući se da će vjera jačati upravo kroz žrtvu na koju ih je tajno podstrekivao.
Za širenje horizonta očekivanja savremnog čitaoca i za lakše razumijevanje brojnih djela koja još uvijek u sebi nose elemente postmodernizma 20. vijeka koji umjetnost, kulturu i civilizaciju vidi kao jedan „lavirint u kome su nagomilani spisi, knjige, predmeti, slike, sjećanja i tragovi istorije”, može se preporučiti čitanje kratkih priča Horhea Luisa Borhesa, jednog od najvećih pisaca prošlog vijeka.
Pomiješanost fikcije i realnosti bitna je odlika njegovog stvaralaštva i nemoguće ih je odvojiti, jer ni sam pisac ne želi da napravi razliku između ova dva svijeta. Takve elemente čitalac će prepoznati u njegovim djelima kao što su „Univerzalna istorija beščašća“, „Maštarije“ ili „Alef“, ali ovom prilikom nameće se knjiga „Brodijev izvještaj“, koja je je kod nas tek nedavno prevedena, pa se samim tim preporučuje kao jedno od novijih izdanja. U ovim pričama, Borhes prilično realno, gotovo naturalistički, opisuje svijet argentinskog podzemlja, otvarajući pri tome brojne univerzalne teme kao, uostalom, i u svojim ostalim djelima.
Kao primjer modernog, dinamičnog štiva, sasvim slučajne se izdvojio roman „Iscijeliti žive“ francuske spisateljice Majlis de Kerangal. Pun napetosti, iščekivanja, brojnih retardacija, unutrašnjih monologa i različitih glasova, ovaj roman govori o transplantaciji srca mladića koji je doživio saobraćajni udes i tako postao donator svojih organa, pretvarajaući se u leš koji ima priliku da iscijeli žive i pokloni im život.
Priča teče lako, brzo, uvlači čitaoca u svoj tok i ne dozvoljava mu da se udalji od likova koji su spojeni tragedijom, uključeni u tok transplantacije na različite načine, uglavnom teške i bolne za sve aktere. Duge rečenice koje često prate tok svijesti, ali i flešbekovi koji često prekidaju tu narativnu nit, pokazuju da se radi o modernom romanu koji se može preporučiti za čitanje i eventualno upoređivanje sa istoimenim filmskim ostvarenjem.
Vjerovatno je danas rijedak ljubitelj književnosti koji nije pročitao neko od djela Irvina Jaloma, pisca i poznatog psihoterapeuta humanističke i egzistencijalističke orijentacije. U svojim filozofsko-psihoterapijskim romanima “Kad je Niče plakao”, “Liječenje Šopenhaureom”, “Gledanje u sunce – prevazileženje užasa od smrti” i drugim, on čitaoca provodi kroz svijet filozofije i psihoterapije, vođen idejom o biblioterapiji – liječenju čitanjem filozofskih djela.
Na kraju, kao neko ko je tokom cijelog svog života „zavirivao u tuđe živote“, on svoju spisateljsku energiju usmjerava ka vlatitim biću i piše posljednju knjigu „O sebi“ u kojoj iznosi brojne detalje o vremenu svog odrastanja, porodici, strahovima, osjećanjima, putevima kojima je išao, o profesionalnim izazovima, uzorima, liječenju drugih ljudi, o starosti i sjećanjima, stvarajući tako svoj vlastiti odraz u ogledalu života, ali istovremeno učeći i čitaoca kako da dopre do svog unutrašnjeg svijeta. Zato je to djelo koje svakako treba pročitati, a onaj ko je već imao dodir sa njegovim stvaralaštvom, već unaprijed zna da će to biti poseban užitak jer se radi o knjigama koje se, kad počne čitanje, ne ostavljaju lako.
Na kraju, kao trajna preporuka svima, i onima koji su već jednom čitali, i onima koji su propustili susret sa književnim velikanima kao što su Tolstoj, Dostojevski, Gete, Kiš, Andrić i mnogi drugi, ostaje poruka da se čitanjem obogaćuje svijet u svakom životnom dobu, donoseći jedno novo i uvijek drugačije iskustvo. Pored toga, treba ukazati i na djela koja se često zaboravljaju i zatvaraju zajedno sa vratima školskog života, a to su ona ishodišta svih kasnijih koraka i svih tema i motiva sa kojima se ljudska civilizacija susretala na svom putu do današnjih dana. To su drevni epovi koji baštine sve arhetipske situacije, likove i pouke koje se preslikavaju na savremeni svijet. To su Homerova djela, prije svega, kao i „Ep o Gilgamešu“ koji svojim jednostavnim stilom, a univerzalnim slojem idejnih aspekata daje ključeve za sve naše tajne odaje i suštinske nesporazume sa univerzumom, pomažući nam da se „nađemo i snađemo“ i osvjetljavajući nam „bar malo tamne puteve na koje nas život baca“. I kao što reče Ivo Andrić – cilj pričanja je “da nam o tom životu, koji živimo ali koji ne vidimo i ne razumemo uvek, kaže nešto više nego što mi, u svojoj slabosti, možemo da saznamo i shvatimo; tako da često tek iz reči dobrog pripovedača saznajemo šta smo učinili, a šta propustili, šta bi trebalo činiti, a šta ne. Možda je u tim pričanjima, usmenim i pismenim, i sadržana prava istorija čovečanstva, i možda bi se iz njih mogao bar naslutiti, ako ne saznati, smisao te istorije. I to bez obzira na to da li obrađuju prošlost ili sadašnjost.
